Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tanımlanırken, dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik (hiperaktivite) ve dürtüsellik kavramları kullanılmaktadır. Amerikan Psikiyatri Birliği [APA] tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır: Dikkat eksikliği veya aşırı hareketlilik/dürtüsellik belirtilerinin yedi yaştan önce başladığı, en az altı ay sürdüğü, çocuğun yaşı ve gelişim düzeyiyle uyumsuz bir biçimde devam ettiği ve belirtilerin en az iki ortamda sergilendiği ruhsal bir bozukluktur. (Amerikan Psikiyatri Birliği [APA], 1994)
DEHB
1-Dikkat: İnsanın zihin gücünün herhangi nesne ya da olay üzerinde yoğunlaşmasına dikkat denir. Duyumdan bellek ve öğrenmeye kadar tüm bilişsel süreçleri etkileyen bir üst süreçtir. Dikkat sayesinde belirli uyaranların bilincine varırız ve diğerlerini bilinç alanına sokmayız. Dikkat bir çeşit esnek süzgeç gibi düşünülebilir.
2-Hiperaktivite: Hiperaktivite, olağandışı hareketlilik veya anormal derecede aktif olma durumuna denilmektedir.
3-Dürtüsellik: Dürtüsellik, kısaca kişinin davranışlarının sonucunu düşünmeden plansız bir şekilde harekete geçmesi olarak tanımlanabilir.
4-Zamanlama: hedefe hızlı ve doğru zamanda basma yetisidir.
DEHB Türleri Nelerdir? Mental Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabı,5. baskıya (DSM-5) göre 3 tür hiperaktivite ve dikkat eksikliği türü vardır:
1) Bileşik Tip: Son altı ay boyunca hem A1, hem de A2 tanı ölçütleri karşılanmışsa.
2)Dikkatsizliğin Önde Geldiği Tip: Son altı ay boyunca A1 tanı ölçütü karşılanmış, ancak A2 tanı ölçütü karşılanmamışsa.
3)Hiperaktivite-Dürtüselliğin Önde Geldiği Tip: Son altı ay boyunca A2 tanı ölçütü karşılanmış, ancak A1 tanı ölçütü karşılanmamışsa.
DEHB Farklı Derecelendirmeleri
Bir kişinin dehb olduğu belirlendikten sonra ikinci adım olarak onun şiddettiniz belirlemeliyiz. Bozukluğun yaşamını ne kadar etkilediği işlevlerini ne kadar bozduğuna bakarız..
-hafif - Orta -şiddetli
DEHB Neden Olur?
1-Genetik
2-Çevresel faktörler
Genetik yatkınlığın söz konusu olduğu DEHB'in nedeni hala tam olarak ortaya konamamıştır, DEHB, dopamin kimyasalının düşüklüğü ve beyin metabolizmasının beynin dikkati ve sosyal muhakemeyi kontrol eden bölgelerinde daha zayıf olması nedeniyle dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterize nörogelişimsel bozukluklarından biridir.
hiperaktivite sorununun oluşmasında; biyolojik, psikolojik, genetik ve sosyal etkenlerin katkısı olduğu düşünülmektedir. Dikkat eksikliği bulunan kişilerde ortak olarak, genetik geçiş(ebeveyn veya kardeşte bulunması), beyin hasarına neden olan travma, anne karnında ya da erken yaşlarda çeşitli çevresel risklere maruz kalma, hamilelik sürecinde alkol ile sigara kullanımı ve erken doğum gibi bulgular tespit edilmiştir. Çocukluk çağının en yaygın sorunlarından biridir ve bir tür davranış bozukluğudur. Temel faktör genetik olmasıdır.
Anne babadan alınan bazı genlerin ve bazı çevresel faktörlerin etkisiyle beyinde dikkat ve davranış kontrolünden sorumlu olan bölgelerin yapısal ve işlevsel olarak farklılığı sonucunda ortaya çıkan bir bozukluk olduğu söylenebilir.
DEHB’ nin Görülme Sıklığı
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun toplumda görülme sıklığı %5-8 arasında değişir. İlköğretim çocuklarında görülme sıklığı ise %3-5 arasındadır. Her 20-30 çocuktan birinde görülebilecek bir bozukluktur. Bu da her sınıfta en az bir çocukta dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna rastlanabileceği anlamına gelir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu çocuklukta başlayıp %60-70 oranında yetişkinlikte de devam eder. Tedavi edilmediğinde yetişkinlik döneminde alkol ve madde bağımlılığı, depresyon, anksiyete, davranış bozuklukları ve eğitim sorunlarına sebep olabilen bir rahatsızlıktır.
DEHB Tanısı Nasıl Konur?
DEHB klinik bir tanıdır ve tanıya yönelik özgün olan bir laboratuvar ya da görüntüleme yöntemi yoktur. Teşhis için özgül tek bir test veya tahlil ne yazık ki yoktur. Çocuğun sosyal etkileşimini ve akademik başarısı etkileyen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu önemli bir rahatsızlıktır. Bu sorunun teşhisi ise psikiyatrik değerlendirme, ölçüm araçları ile aileden
ve öğretmenden alınan bilgilerin ışığında konulmalıdır.
DSM ölçütleri araştırılmaktadır. Değerlendirmeyi yapan uzman, klinik gözlemini, muayene 4 yaşından önce çocuğun hareketleri ve mizacı sık değiştiği için sıklıkla hastalık okul çağında teşhis edilir. Bu nedenle hiperaktivite tanısı konulabilmesi için çocuğun 6 yaş ve üzerinde olması, mevcut belirtilerin 6 aydan uzun süre görülmesi gerekir.
DSM-IV‟e göre DEHB‟nin tanı ölçütleri aşağıda verilmiştir: Belirtilerinden altısı ya da daha fazlasını, en az altı aydır uyumsuzluk yaratacak ve gelişim düzeyine uygun olmayan şekilde göstermiş olması gerekir.
1-Dikkat eksikliği belirtileri:
-Dikkatin kolay dağılması
-Zihnini zorlaması gereken işlerden kaçınıp, sıkılmak
-Aktiviteden çabuk sıkılıp, farklı bir şeye yönelmek
-Unutkanlık
-Ders başarı ortalamasının altında kalmak
-Odaklanamamak
-Detaylara dikkat etmemek
-Anlatılanları dinlememek -Talimatları uygulamamak
2-Hiperaktivite belirtileri:
- Yerinde duramazlar,
- Oturması gerektiği halde oturamazlar,
- Sessiz sakin oyun oynamakta güçlük çekerler,
- Yerli yersiz koşup tırmanırlar,
- Çok konuşurlar,
- Her zaman bir şeylerle uğraşırlar,
3-Dürtüsellik belirtileri:
- Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevabını yapıştırırlar,
- Olaylara ya da konuşmalara müdahale edip yarıda keserler.
- Sıralarını beklemekte zorlanırlar
Tanı aşamasında temel 4 soru
1- DEHB var mı?
2- DEHB’ bin alt tipi ve şiddeti nedir?
3- Eşlik eden başka bir psikiyatrik bozukluk var mı?
4- anne-babada dehb ya da başka psikiyatrik sorun var mı?
DEHB’ ye Eşlik Eden Bozukluklar
Yapılan araştırmalara göre DEHB tanısı almış kişilerin yaklaşık %50-70’ inde bir psikiyatrik sorun eşlik etmektedir. Eşlik eden bozukluk çocuğun davranışlarını, akademik başarısını ve sosyal ilişkilerini farklı yönde etkiler. Mesela eşlik eden bozukluk kaygı bozukluğu ise çocuk çekingen ve kaygılı olabilirken, davranış bozukluğunun eşlik ettiği bir çocuk cesur, atak ve riskli davranışlarda bulunan biri olabiliyor.
Eşlik eden bazı psikiyatrik bozukluklar:
-Karşıt olma ve karşıt gelme bozukluğu
-davranım bozukluğu
-özel öğrenme bozukluğu
-kaygı bozuklukları
-depresyon
-tik bozuklukları
-otizim
-uyku bozuklukları
-internet ve ekran bağımlılığı
DEHB Tedavisi
Tedavisi için doktor, aile ve okul arasında işbirliğine ihtiyaç vardır. kişinin gereksinimlerine göre kapsamlı ve özel bir tedavi planı oluşturulur. Tedavinin en önemli aşamasını çocuk ve ailenin bozukluk hakkında bilgilendirilmesi oluşturur. DEHB ile ilgili yanlış bilgiler ve önyargılar düzeltilip, bozukluğun belirtileri, seyri, tedavisi hakkında bilgi verilmelidir. Tedavi için altın dönem okul öncesi ve okul çağının ilk yıllarıdır. Tedavinin başarısında hekimin dışında öğretmenler ve aileye de önemli görevler düşmektedir. Bütün bozuklukların tedavisinde amaç, çocuğun yaşam kalitesini yükseltmektir ve tedavinin başarısı tek başına ilacın başarısına bağlı değildir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisi için sadece psikoterapi ya da ilaç tedavisi uygulanabileceği gibi her iki yöntem beraber de uygulanabilir. Çocuğun gelişim düzeyi, yaşadığı zorluğun düzeyi, biyolojik gelişim durumu göz önünde bulundurularak uygun tedavi düzenlenir.
DEHB tedavisinde kullanılan yöntemler: Davranış değişimi, anne-baba eğitimi, aile terapisi, sosyal beceri eğitimi, akademik beceri eğitimi, bireysel psikoterapi, bilişsel davranışçı terapi gibi birçok psikososyal müdahale yöntemi vardır.
Psikolog Rümeysa Boran
Comments